Zweinstein jatwerk of inspiratie?

Als je aan fantasyfilms denkt, dan stuit je al snel op twee namen: Harry Potter (HP) en The Lord of the Rings (LOTR). Het jongetje met de bril en de hobbit met de behaarde voeten zijn inmiddels niet meer weg te denken uit onze cultuur. Beide filmreeksen zijn immens populair geworden en hebben ieder een cultstatus verworven. Je hoeft geen filmwetenschapper te zijn om te zien dat beide verhalen veel op elkaar lijken. Is hier sprake van regelrecht jatwerk of is het inspiratie? Is Zweinstein een slap aftreksel van Midden-Aarde of is het autonoom? In een klein onderzoekje kijk ik naar de verschillen en overeenkomsten tussen beide filmreeksen en probeer ik dit te achterhalen.

Frodo en Harry

De hoofdpersonen uit LOTR en HP zijn natuurlijk Frodo en Harry. Op het eerste gezicht lijken de twee niet op elkaar. Frodo is een hobbit en woont in de Gouw, een streek in Midden-Aarde. Harry is een elfjarige tovenaar en woont in Engeland. De werelden en de tijd waarin ze leven zijn totaal verschillend. Als je kijkt naar hun uiterlijk zou je niet meteen zeggen: wow wat een overeenkomsten. Behalve hun lengte (dat trouwens verandert naarmate Harry ouder wordt) zien ze er verschillend uit. Nee, de overeenkomsten moeten worden gezocht in hun achtergrond, begin van hun avontuur en lot. Beide zijn namelijk weesjes en wonen in bij hun oom. Elk van hun verhalen begint op een verjaardag en hun lot is om de wereld te redden waarin ze leven. Als je deze gelijkenissen naast elkaar zet dan kom je erachter dat beide verdacht veel op elkaar lijken.

Gollem en Dobby

Hoezo Gollem en Dobby vergelijken? Deze twee zijn toch totaal verschillend? Nou ik dacht het niet. De twee hebben meer met elkaar gemeen dan je denkt. In LOTR krijg je medelijden met Gollem. Hij is verknocht aan de ring, hij heeft een persoonlijkheidsstoornis waar je haast schizofreen van wordt en hij is gewoonweg zielig. Dobby in HP heb je ook medelijden mee. Hij is een huiself, die beroerd wordt behandeld door de familie Malfidus en er zit ook een draadje los bij hem. Zodra hij slecht over zijn meester praat, ramt hij zijn hoofdje tegen de muur. Je hoeft geen dokter te zijn om te zien dat dit niet helemaal normaal is. Zowel Gollem als Dobby krijg je als kijker dus sympathie voor. De manier waarop ze praten komt ook overeen. Beide praten tegen zichzelf in derde persoon. Een andere overeenkomst is dat allebei de wezentjes doodgaan voor het ding waar ze het meeste van houden. Bij Gollem is dat de ring, hij verdwijnt aan het einde in het lava van de Doemberg en Dobby offert zichzelf op voor Harry. Is dit toeval dat deze wezentjes zoveel op elkaar lijken of zit hier meer achter?

Gandalf en Perkamentus

Wat is een fantasiewereld zonder wijze tovenaar? Natuurlijk helemaal niets. In zowel LOTR als HP zit dan ook een geleerde tovenaar. Wat ik wel frappant vind is dat deze twee wel heel erg veel op elkaar lijken. Om te beginnen hun uiterlijk, de twee lijken wel broertjes. Zowel Gandalf als Perkamentus heeft lang haar, een witte baard die rijkt tot zijn middel en om het af te maken dragen ze ook allebei een tovenaarsmuts. Dit is wel heel toevallig! Daarnaast als we kijken naar hun rol in het verhaal dan vind je de ene na de andere overeenkomst. Zowel Gandalf als Perkamentus is intelligent, kan toveren en mensen kijken tegen hen op. Ze zijn allebei leiders en helpen de protagonist om hun lot te vervullen. Het toppunt wordt bereikt als ze ook nog eens allebei doodgaan en terugkeren in het verhaal. Weliswaar Gandalf als engel en Perkamentus als geest, maar dat doet er niet toe. De gelijkenissen zijn gewoonweg te eng voor woorden. Natuurlijk zijn er verschillen, zoals dat Perkamentus voornamelijk zijn rol vervult op Zweinstein en Gandalf het avontuur echt opzoekt, maar die wegen niet op tegen de overeenkomsten.

Sauron en Voldermort

De strijd tussen goed en kwaad staat zowel in LOTR als HP centraal. Een echte schurk is dan ook essentieel bij deze verhalen. In LOTR is het de beurt aan Sauron om het de held Frodo moeilijk te maken. In HP is het niemand minder dan Voldermort die staat voor het kwade. Als je kijkt naar beide dan lijkt het wel alsof ze samen in een complot zitten. Ook hier zijn er weer talloze gelijkenissen te ontdekken. Sauron heeft net als Voldermort (in het begin) geen lichaam. Het zijn geesten, waarvan de zielen verbonden zijn aan objecten (De Ring en de Gruzelementen). De enige manier waarop ze zijn te verslaan is deze objecten te vernietigen. Zowel Sauron als Voldermort zijn verbonden met de held uit het verhaal en naarmate het verhaal vordert wordt deze band sterker. Wat helemaal een verbazingwekkende gelijkenis is, is dat beide namen niet worden uitgesproken vanwege angst. Toeval? Ik dacht het niet, dit is letterlijk overgenomen uit LOTR. Ja ja, er zijn natuurlijk ook verschillen tussen de twee. Sauron is een halfgod en Voldermort is een tovenaar. Voldermort doet meer denken aan Hitler (hij gelooft in een ras dat zuiver bloed heeft) dan Sauron. Toch zijn de verschillen minimaal en in de grote lijnen zitten meer gelijkenissen dan divergenties.

Overig

Naast alle gelijkenissen die ik hierboven heb opgenoemd, zijn er nog veel meer te ontdekken als je kijkt naar beide verhalen. In zowel LOTR als HP zitten spinnen. De zwarte ruiters kunnen worden vergeleken met de Dementors. Gandalf’s reuze adelaars lijken verdacht veel op de Hippogrieven van Hagrid. Ook komen er in beide verhalen trollen voor. Zowel in LOTR als HP zit een betoverd zwaard. In beide verhalen zit een boom met een eigen wil en die kwaad wil doen. En dit zijn nog maar een aantal overeenkomsten tussen beide verhalen. Waarschijnlijk als je de films nog een keer kijkt, zie je er nog veel meer.

Conclusie

Na dit onderzoekje, kan je haast niet anders zeggen dan dat LOTR meer is geweest dan inspiratie voor HP. Ondanks dat er grote verschillen zijn tussen de twee verhalen, lijken ze net iets te veel op elkaar om het af te doen als inspiratie. Is het dan regelrecht jatwerk? Nee dat is het niet, want HP heeft genoeg losstaande elementen in zich zitten die ervoor zorgen dat het een autonoom verhaal is. HP is dan ook geen slap aftreksel van LOTR. J.K Rowling zegt zelf dat de overeenkomsten tussen beide “fairly superficial” zijn. Hier ben ik het niet helemaal mee eens. Ze zegt ook: “Tolkien created a whole new mythology, which I would never claim to have done. On the other hand, I think I have better jokes.” Nou ja, zo kan je er ook naar kijken. Ondanks mijn onderzoekje geniet ik nog steeds volop van HP. Een wereld vol tovenaars en magie, dat is toch heerlijk. Het blijft me echter wel verbazen dat J.K Rowlings hiermee weg is gekomen. Ik denk dat ze heel hard in haar handen mag knijpen met al haar succes of ze heeft het gewoon heel slim aangepakt.